Instytucje

Instytucje

Instytucje lecznicze:

•Oddział dzienny – dziecko większość dnia spędza w środowisku terapeutycznym, unika sytuacji stresowych i frustrujących związanych ze szkołą. Nauczanie odbywa się w szkole oddziałowej, związanej z programem terapeutycznym i w pełni zaspokaja potrzeby szkolne dziecka.

•Sanatorium neuropsychiatrii dziecięcej – ma na celu przeniesienie dziecka ze środowiska patogennego do środowiska terapeutycznego, w którym zaspokajane są jego potrzeby emocjonalne, przy równoczesnym właściwym oddziaływaniu wychowawczym.

•Leczenie szpitalne – na oddział pełno dobowy kieruje się dzieci wówczas, gdy ustalenie diagnozy w lecznictwie otwartym napotyka znaczne trudności. Wskazaniem do umieszczenia dziecka na oddziale mogą być również tak nasilone zaburzenia w zachowaniu, iż opieka i leczenie w innych warunkach byłoby niemożliwe lub gdy konieczne jest odizolowanie dziecka na pewien czas od niekorzystnego środowiska, najczęściej rodzinnego, rzadziej od szkoły.

•Specjalne placówki logopedyczne – stosowane, gdy zaburzenia mowy mogą powodować zaburzenia emocjonalne, lub być ich wynikiem.

•Poradnie psychologiczno – pedagogiczne.

Metody Terapii część 2

Metody Terapii (część 2)

1. Terapia Indywidualna:

W terapii indywidualnej dzieci w wieku przedszkolnym i młodszym wieku szkolnym Węgrzynowicz wyróżnia 2 etapy:

1)Etap projekcji – w którym następuje ujawnienie ogólnej postawy emocjonalnej dziecka i lęku podstawowego, ujawnienie typowej reakcji na trudności oraz lęków związanych z aktualną sytuacją życiową.

2)Etap kanalizacji – ma na celu wytworzenie społecznie wartościowych sposobów zaspokojenia pragnień i potrzeb. Na tym etapie podsuwa się dziecku wzory zachowań przez perswazję, tłumaczenie, sugestię. Zalecane nowe postawy dziecka wobec trudności życiowych należy racjonalnie uzasadniać, a następnie je utrwalić na tyle, by dały się przenieść na teren domu lub szkoły.

2. Terapia grupowa:

Terapia ta ma na celu leczenie zaburzeń kontaktów społecznych (nieśmiałości, zahamowania, konfliktów z rówieśnikami), w wieku 9-12 lat, gdy zaburzenia nie są jeszcze utrwalone, terapia daje szanse prawidłowego rozwoju ego i właściwej samooceny.

Oddziaływanie terapeutyczne zmierza do wytworzenia postawy aktywnej i krytycznej. W tym celu terapeuta pomaga dziecku ujawnić konflikt, przezwyciężyć reakcje lękowe przez pobudzenie do wspólnej ekspresji i podsumowania ról oraz pomaga dziecku w przetworzeniu mechanizmów obronnych w pożądane formy reagowania. 

Metody Terapii Część 1

Metody Terapii (część 1)

1. Terapia behawioralna

Wychodząc z założenia, że zaburzenia zachowania, które przejawia chory, zostało nabyte w wyniku procesu uczenia się, podstawowym celem terapii behawioralnej jest oduczenie pacjenta zachowań niedostosowanych  - patologicznych i nauczenie go zachowań prawidłowych.

Technika warunkowania reakcji przeciwstawnych - opiera się na metodzie, gdzie aby usunąć reakcje lękową na dany bodziec stosuje się go w czasie, gdy pacjent jest odprężony i zrelaksowany.

Technika warunkowania sprawczego polega na stosowaniu pozytywnych lub negatywnych wzmocnień tak, aby patologiczne zachowanie uległo wygaszeniu i żeby było stopniowo zastępowane przez reakcje bardziej dostosowane. 

Zaletą terapii behawioralnej jest to, że może ona być prowadzona zarówno przez personel medyczny, jak i rodziców odpowiednio przeszkolonych.

Największe skutki odnosi ona w przypadkach pacjentów z zaburzeniem zachowania, tików, fobii, jadłowstrętu psychicznego i u dzieci autystycznych. 

2. Socjoterapia

Socjoterapia opiera się na założeniu, że człowiek jest jednostką soma psychospołeczną, w której leczeniu istotną rolę przypisuje się działaniu społecznemu.

Socjoterapia może być ukierunkowana zarówno na pacjenta, jak i na jego otoczenie. W przypadku chorego dziecko najczęściej działaniami swoimi obejmuje rodziców. Oddziaływanie na rodziców ma na celu wykształcenie w nich stosunku do pacjenta, który sprzyja rozwojowi jego pozytywnych cech i możliwości.

Dzięki socjoterapii pacjenci rozwijają w sobie poczucie współodpowiedzialności, wzajemnego lepszego zrozumienia, większej gotowości współpracy, poszanowania pracy własnej i cudzej. 

3. Psychoterapia dzieci do lat 12:

Różnice sposobu prowadzenia psychoterapii i dziecka(Sokolik,1965):

• dziecko na ogół nie przychodzi z własnej woli, nie odczuwa potrzeby pozbycia się nieprawidłowych zachowań, z wyjątkiem przypadków, w których objawy (np. tiki) stawiają je w niekorzystnej sytuacji w grupie rówieśniczej.

• Bardzo ważnym osobami, które pozytywnie lub negatywnie oddziałują na dziecko w czasie terapii – są rodzice dziecka, zwłaszcza matka, toteż jest konieczne objęcie terapią całej rodziny, nie tylko samego dziecka.

• Wobec dziecka terapeuta nie może przyjmować postawy biernej, a więc całkowicie różnej od dyrektywnej postawy rodziców.

• Obcowanie z terapeutą wytwarza u dziecka nowy wzorzec idealnego dorosłego do naśladowania i identyfikacji. Jeśli wzorzec jest zbyt różny może dojść do utrudnień w terapii.

• U dziecka nikła jest możliwość dokonania retrospekcji i wyglądu w siebie, silne natomiast jest przeżywanie aktualności;

• Mechanizmy obronne dziecka są słabsze, jeszcze nieutrwalone, dlatego łatwiej odwracalne.

• Zachowania dziecka są łatwiejsze do interpretacji, gdyż dziecko nie maskuje tak silnie, jak dorosły swych uczuć lęku lub wrogości.

Postępowanie z dzieckiem przebiega w 3 etapach:

1)etap oswajania – w tym etapie rola terapeuty ogranicza się do życzliwej obecności i obserwowania, reagowania na każdą zmianę zachowania dziecka.

2)Etap kształtowania porozumienia emocjonalnego – zmierza do przezwyciężenia lęku dziecka przed ludzką twarzą. Etap ten trwa do momentu dopóki, do póki dziecko zacznie odzwierciedlać mimikę dorosłego, co świadczy o przełamaniu u dziecka poczucia obcości terapeuty.

3)Etap wytwarzania się więzi uczuciowej – wskaźnikiem powstania więzi uczuciowej może być reakcja negatywna – agresja, wrogość, złość. Innym wskaźnikiem powstania więzi jest wyróżnienie przez dziecko terapeuty, jako „matki zastępczej”.  Jest to niezbędny warunek do odzyskania przez dziecko równowagi psychosomatycznej i wyrównania opóźnień rozwojowych.

Teorie rozwoju psychicznego

1.Teoria konwergencji: William Stern - uważał, że dyspozycje psychiczne są zdeterminowane dziedzicznie, ich rozwój zależy jednak od wpływów środowiska, w którym człowiek żyje. Dopiero pod wpływem środowiska wrodzone zadatki aktualizują się i przekształcają w trwałe właściwości psychiczne. 

2.Teorie interakcyjne: uznają współdziałanie czynników dziedziczności i środowiska, dojrzewania i uczenia się, „natury” i „pielęgnacji” w rozwoju dziecka. 

3.Teorie behawioralne: tzw. Teorie S-R (stimulus – reaction) traktują rozwój przede wszystkim jako proces uczenia się społecznego. Osoby znaczące dostarczają dziecku wzorców zachowań i odpowiednich wzmocnień, dzięki czemu kształtuje ono społeczne motywy działania i osobowości (Sears; Maier). Istnieją inne jeszcze warianty behawioralnych teorii rozwoju, oparte na koncepcji warunkowania instrumentalnego opracowanej przez Skinnera i na badaniach laboratoryjnych nad dziećmi.

4.Teorie psychoanalityczne: psychoanalityczne koncepcje rozwoju biorą za podstawową teorię Zygmunta Freuda, rozmaicie ją zresztą modyfikują. Najbardziej znane są poglądy Eriksona. Erikson koncentruje się przede wszystkim na sferze czynności świadomych (Ego) i na rozwoju procesów psychospołecznych. W kolejnych stadiach, od narodzin człowieka do jego starości, kształtują się poszczególne składniki osobowości, specyficzne dla każdego życia. 

5.Teorie biogenetyczne: niektóre modele związane są z psychologią postaci. Teorie biogenetyczne charakteryzuje uznawanie prymatu czynników wewnętrznych, endogennych w rozwoju oraz podkreślenie zmian jakościowych, jak również kryzysów rozwojowych, powodujących brak ciągłości zmian. 

6.Teorie poznawcze: koncentrują się na umysłowym rozwoju jednostki, nie uważając go jedynie za wybranym szczególnie ważny aspekt ontogenezy, lecz za klucz do zrozumienia ogólnego rozwoju psychicznego. Poznawcza reprezentacja świata stanowi mechanizm wyjaśniający związki między człowiekiem a jego otoczeniem. Jest ona wyznaczona przez treść poznania (np. przedmioty, ludzie i ich zachowanie), kanał odbierający informacje (wzrokowy, słuchowy, dotykowy) o rodzaj reprezentacji.

Charakterystyka stadiów rozwoju wg. J.Piageta:

 Po zetknięciu się z koncepcjami psychoanalitycznymi Freuda i Junga pracował w laboratorium prowadzonym przez Alfreda Bineta, gdzie zrodziły się jego zainteresowania myśleniem i rozumowaniem dzieci. Jego teoria oparta jest na trwających ponad pół wieku obserwacjach i eksperymentach. Piaget stosował bardzo pomysłowe metody, pozwalające na analizę sposobów myślenia dzieci w sytuacjach problemowych a nie tylko na ocenę końcowego wyniku.

Etapy rozwoju osobowości

Osobowość dziecka jest strukturą złożoną, podlegającą w toku rozwoju dojrzewaniu i hierarchizacji. Można wyróżnić cztery różne stanowiska dotyczące początków kształtowania się osobowości:

•Osobowość istnieje od narodzin (neopsychoanaliza, M.Klein)

•Osobowość rozwija się w miarę dojrzewania, lecz zaznaczone już we wczesnych stadiach rozwoju różnice indywidualne prawie całkowicie określają jej przyszły kształt (teoria cech i teoria typów)

•Doświadczenie przeszłości ma znaczenie dla tworzenia się osobowości (teoria o nieustannym rozwoju osobowości)

•Koncepcja Eriksona – osobowość rozwija się kolejnymi etapami, rozwój trwa przez całe życie

Koncepcja Wallona:

-Rozwój osobowości jest zarazem rozwojem indywidualności, podmiotowości i rozwojem społecznym, tj. wzrastaniem jednostki w społeczeństwo.

-5 etapów rozwoju osobowości:

•Etap I – obejmuje życie wewnątrzmaciczne, jest to okres zależności od matki.

•Etap II – to stadium impulsywności ruchowej.

•Etap III – symbioza fizjologiczna przemienia się w więź uczuciową między dzieckiem a matką. Stadium emocjonalne. Dziecko nie odróżnia siebie od otoczenia.

•Etap IV – 2 -3 rok życia, zwrot ku światu zewnętrznemu. Dążenie do eksploracji świata. Dziecko uczy się pojmować dwustronne stosunki społeczne.

•Etap V – stadium personalizmu, dokonuje się wyraźne przeciwstawienie „ja” innym osobom, tego co „moje” temu co „twoje”.

•Etap VI – 6 – 11 lat, jest to okres różnicowania się osobowości pod wpływem kontaktów z członkami grupy rówieśniczej i nauczycielami, którzy stawiają dziecku nowe wymagania.

•Etap VIII – w okresie adolescencji znów na pierwszy plan wysuwają się potrzeby ja, mimo, że młodzież dąży także do wyładowywania swojej ekspansji na zewnątrz. Emocje nabierają charakteru ambiwalentnego, a o tym, czy w danej chwili zwycięża postawa egoistyczna, czy altruizm decydują często przypadkowe okoliczności. 

Rozwój społeczno - moralny

Rozwój zachowań społecznych i proces socjalizacji:

Rozwój społeczny polega na zdobywaniu dojrzałości do współżycia w społeczeństwie. Dziecko od pierwszych chwil po urodzeniu przebywa w środowisku specyficznie ludzkim. Pierwsze kontakty interpersonalne, w jakie wchodzi inicjowane są przez dorosłych.

Stopniowo, w miarę postępów rozwoju psychomotorycznego, poszerza się zakres i repertuar aktywności własnej dziecka. 

Rozwijają się także różnorodne formy aktywności społecznej, które zmieniają się i doskonalą wraz z wiekiem.

Kilkutygodniowe niemowlę odpowiada uśmiechem na uśmiech matki.

Pod koniec 2 miesiąca dziecko odwraca głowę w stronę, z której słyszy głos matki, a w 3 miesiącu uśmiecha się na widok osoby dorosłej oraz płacze, gdy zostaje samo.

Zachowania społeczne dziecka różnicują się z każdym miesiącem. Mniej więcej półroczne niemowlę stara się zwrócić na siebie uwagę dorosłych śmiechem, popiskiwaniem, wymachiwaniem rąk, podskakiwaniem.

 

Między 7 a 9 miesiącem niemowlęta wyraźnie różnicują osoby znane od obcych i przejawiają lęk wobec osób nieznajomych.

Gdy dziecko opanowało już chwyt pod kontrolą wzroku, wzrasta ilość różnych czynności, które może wykonywać. Naśladuje dorosłych i uczy się takich czynności, jak picie z kubeczka, posługiwanie się łyżeczką.

W miarę opanowania czynności lokomocyjnych i werbalnych dziecko zaczyna samo nawiązywać kontakty z dorosłymi i rówieśnikami. 

Rozwój emocjonalny

-Emocje we wczesnym dzieciństwie

Osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym i nie każdy człowiek dojrzałość tę osiągnie.

Jeśli rozwój emocjonalny we wczesnych stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie, można oczekiwać dalszego  prawidłowego kształtowania się uczuć. 

O przeżyciach emocjonalnych niemowlęcia wnioskujemy na podstawie jego reakcji wokalnych, mimicznych i pantomimicznych. Dziecko nie uświadamia sobie swych doznań.Można jednak na podstawie jego zachowania wyróżnić stany emocjonalne pozytywne oraz negatywne. 

-Rodzaje afektów i emocji

Osiągnięcie przez jednostkę pełnej dojrzałości emocjonalnej jest procesem długotrwałym i nie każdy człowiek dojrzałość tę osiągnie.

Jeśli rozwój emocjonalny we wczesnych stadiach ontogenezy przebiega pomyślnie, można oczekiwać dalszego  prawidłowego kształtowania się uczuć. 

Emocja strachu jest jedną z tych, które krystalizują się najwcześniej. Źródła jej tkwią w aktualnym stanie organizmu. Źródłem strachu najczęściej są bodźce niespodziewane, nagłe, obce i niezwykłe.

Gniew jest reakcją występującą już w okresie wczesnoniemowlęcym w wyniku pojawienia się przeszkody utrudniającej poruszanie się, w dalszych okresach życia – działanie. U niemowląt przejawy złości są przypadkowe, płynne. Dziecko płacze, krzyczy, pręży ciało, bije, wygina się. 

Radość i zadowolenie w okresie niemowlęcym wynikają z dobrego samopoczucia fizycznego. Towarzyszy im uśmiech i ogólna reakcja radosnego ożywienia. Reakcję tę można już zaobserwować u 3-miesięcznego dziecka.  

Polecamy serię książek Wojciecha Kołyszko dotyczącą uczuć. 

 

Dzięki tym mądrym książeczkom, obfitującym w zabawne i pouczające ćwiczenia rysunkowe, mali czytelnicy nauczą się, że uczucia są dobre i pożyteczne, czasem motywują do działania, a czasem przestrzegają przed niebezpieczeństwem. Dzieci dowiedzą się, że wszystkie emocje trzeba szanować i nie można się ich bać.

Rozwój czynności myślenia

-Związek myślenia z działaniem

Myślenie w okresie wczesnego dzieciństwa nie stanowi jeszcze odrębnej i samodzielnej czynności poznawczej, lecz podporządkowane jest praktycznym działaniom.

Można je zatem nazwać „myśleniem w działaniu” albo myśleniem sytuacyjnym, synpraktycznym, związanym bezpośrednio z oddziaływaniem dziecka na przedmioty, z manipulacją i aktywnością ruchową, z działaniem w świecie zewnętrznym.

 

Wg dialektycznej teorii rozwoju myślenie wywodzi się z działań motorycznych, wykonywanych na przedmiotach, ma ono zatem we wczesnych stadiach ontogenezy charakter konkretno-ruchowy. Ten rodzaj myślenia kształtuje się w miarę rozwoju działań przedmiotowych. 

W działania przedmiotowe włącza się począwszy od 2 roku życia, mowa. Nazwy przedmiotów i czynności wymieniane przez dorosłych, ich proste polecenia ułatwiają dziecku różnicowanie własnych czynności i wykonywanie celowych ruchów za pomocą odpowiednich środków i narzędzi.

 

-Stadia rozwoju myślenia w koncepcji Jeana Piageta

-Czynności zinterioryzowane pojawiają się w ostatnim (szóstym) stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej (praktycznej). Przypada to mniej więcej na wiek 1,5 roku – 2 lata. Dziecko antycypuje wówczas realne działania przez eksperymenty myślowe, dzięki czemu dochodzi do zamierzonego wyniku. Nie działa już zatem chaotycznie, próbując na oślep różnych schematów czynnościowych, jakimi dysponuje.

-Na wiek około 2 – 6 lat przypada w systemie Piageta stadium inteligencji przedoperacyjnej, zaś okres od 6 – 11 roku życia cechują struktury poznawcze zwane operacjami konkretnymi.

-Ostatni etap rozwoju inteligencji to operacje formalne, których początki kształtują się w okresie późnego dzieciństwa między 11 a 12 rokiem życia, ostatecznie zaś utrwalają się te struktury w okresie adolescencji w wieku około 15lat.

-Rozwój pojęć wg Wygotskiego

Wygotsky uwydatnia złożone związki między pojęciem a słowem w okresie dzieciństwa.

We wczesnym etapie rozwoju równoważniki pojęć mają charakter tzw. synkretów, czyli przypadkowych zlepków pojedynczych przedmiotów, które zespoliły się w percepcji i wyobraźni dziecka w jeden obraz.

Na etapie myślenia kompleksowego dziecko uwzględnia już obiektywne związki między rzeczami, nie są to jednak reakcje logiczne, lecz powiązania dowolne, sytuacyjne.

Ostatni etap myślenia przedpojęciowego to pseudopojęcia. Dziecko dobiera wprawdzie wszystkie trójkąty do wzoru „żółty trójkąt”, kieruje się jednak wskaźnikami percepcyjnymi, a nie pojęciem trójkąta. Tworzenie pseudopojęć przypada na wiek przedszkolny, stanowią one niezwykle ważny szczebel pośredni między myśleniem kompleksowym i pojęciowym.

W tym samym czasie kształtują się też potoczne pojęcia, które dopiero w okresie późnego dzieciństwa i w dalszych stadiach rozwojowych mogą stać się pojęciami naukowymi.

Rozwój mowy

-Założenia teoretyczne badań nad rozwojem mowy dziecka

W okresie wczesnego dzieciństwa w ciągu niezwykle krótkiego czasu, trwającego nie więcej jak 2 lata dziecko opanowuje złożony system języka ojczystego, a więc zespół uporządkowanych reguł fonetycznych i gramatycznych, będących tworem społecznym i kształtowanym przez wiele pokoleń. 

Dziecko 3-letnie posługuje się już zupełnie sprawnie językiem, używając go w różnorodnych funkcjach, co nie znaczy, aby jego mowa czynna i bierna (tj. rozumienie wypowiedzi innych osób) nie zmieniała się i doskonaliła w dalszych okresach rozwoju psychicznego. 

Teoria Chomskiego:

-Jego koncepcja gramatyki generatywno-transformacyjnej zakłada, że istotę języka stanowi określony zbiór reguł, za pomocą których można generować, czyli wytwarzać nieskończoną liczbę zdań.

-Dziecko nie uczy się języka przez naśladownictwo, lecz posiada wrodzoną wiedzę o języku, uwarunkowany dziedzicznie mechanizm przyswajania języka.

  Ta wrodzona kompetencja językowa, jak ją nazwał autor, odnosi się przede wszystkim do głębokiej struktury zdań, mającej charakter uniwersalny, tj. wspólny wszystkim językom.  

-Początki rozwoju mowy w ontogenezie

Wiek niemowlęcy jest okresem przygotowawczym w rozwoju mowy. Już noworodek wydaje nieartykułowane dźwięki. Jego krzyk jest początkowo niezróżnicowany, to znaczy, dorośli nie potrafią rozróżnić, z jakiego powodu dziecko płacze.

Stwierdzono jednak, że ono samo reaguje silniej już w pierwszym miesiącu życia na własny krzyk niż na krzyk innych noworodków.

-Począwszy od drugiego miesiąca życia dziecko za pomocą krzyku i płaczu sygnalizuje swoje potrzeby: płacze, gdy jest głodne, gdy mu coś dolega, itd.

-Głużenie: „gruchanie”, ma charakter dźwięków odruchowych, które niemowlę wytwarza na zasadzie samonaśladownictwa.

-Gaworzenie: następna faza wokalizacji, które polega na wydawaniu dźwięków złożonych ze spółgłosek i samogłosek, takich jak „pa”, „ba”, Gaworzenie pojawia się w trzecim kwartale życia

Od około 10 miesiąca dziecko wchodzi w ostatnią fazę okresu przedjęzykowego – charakterystyczne cechy to naśladowanie dźwięków usłyszanych od dorosłych oraz rozumienie prostych słów i zwrotów językowych.

Rozwój wyobraźni i pamięci

-Początki wyobrażeniowej reprezentacji świata

Wyobrażeniowa reprezentacja świata kształtuje się u dziecka w miarę jego ogólnego rozwoju psychicznego.

-Pierwsze jej przejawy można zauważyć już u niemowląt 8 – 20 miesięcznych, gdy poszukują one przedmiotu, który zniknął im z pola widzenia.

-Wyobraźnia dziecka jest ściśle powiązana z jego spostrzeżeniami i realnymi doznaniami.

 

-Rozwój obrazów umysłowych

Odtwarzanie realnych scen w zabawie symbolicznej (tematycznej) dokonuje się, wg Piageta, na podstawie naśladownictwa odroczonego, ponieważ dziecko wykonuje daną czynność zabawową po upływie pewnego czasu, a nie imituje bezpośrednio gestów i czynności osób dorosłych. Istnieje zatem w takim przypadku wyobrażeniowa reprezentacja zjawiska rzeczywistego, jego obraz umysłowy.  

Piaget wyróżnił kilka rodzajów obrazów umysłowych. Można je podzielić zależnie od tego, czy wyobrażenia dotyczą obiektów znanych – są to wówczas obrazy reprodukcyjne – czy też przedmiotów poprzednio nie spostrzeganych – są to obrazy antycypacyjne. 

Każdą z tych kategorii można podzielić na : 1)obrazy statyczne, obejmujące nieruchome przedmioty i ich konfiguracje, 2)obrazy kinetyczne, odnoszące się do przedmiotów w ruchu i 3)obrazy transformacyjne, odnoszące się do przekształceń danego układu, np. wyobrażenie sobie kolejnych etapów przekształcania łuku w prostą.

 

-Kierunki rozwoju wyobraźni dziecka

Cechy wyobraźni dziecka w wieku przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Dziecko zachowuje się czasami tak, jakby żyło w świecie fikcji, nie dostrzegając otaczającej je realnej rzeczywistości.

-Z drugiej strony, dzieci w tym okresie rozwoju, zwłaszcza w jego pierwszej fazie, mniej więcej do lat 5 pojmują dobrze przede wszystkim to, co uchwytne i konkretnym z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu.

-Wyobraźnia mimowolna z wiekiem przekształca się w wyobraźnię dowolną: kierowaną i twórczą. 

-Prawidłowości rozwoju pamięci

Pamięć, jako właściwość psychiczna człowieka, umożliwiająca mu nabywanie doświadczenia, jego przechowywanie i wykorzystywanie w różnych okolicznościach i sytuacjach nie jest gotową od urodzenia zdolnością, lecz zmienia się z wiekiem jakościowo, a niektóre jej przejawy wykazują też wyraźny wzrost ilościowy. Dotyczy to zarówno pamięci krótkotrwałej i długotrwałej.  

Pamięć odroczoną badano u dzieci małych wywołując ich reakcje na bodźce „nieobecne”, które przestały już na dziecko oddziaływać. Klasyczne eksperymenty psychologów ze Szkoły Wiedeńskiej wykazały, że reakcje odroczone uzyskiwano eksperymentalnie już u niemowląt począwszy od ósmego miesiąca życia, i to nawet w sytuacjach, gdy dziecko było zajęte po ukryciu przedmiotu jakąś inną czynnością. 

-Pamięć mimowolna i dowolna u dzieci

Doświadczenie dziecka kształtuje się przede wszystkim na podłożu pamięci długotrwałej. Pamięć ta ma w pierwszych latach życia przede wszystkim charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia czy uwaga.

-W drugiej fazie wieku przedszkolnego pojawiają się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają temu sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je nakazy i zakazy.

W okresie późnego dzieciństwa, w szkole dziecko dopiero stopniowo stawia przed sobą jako cel zapamiętanie materiału i jego odtworzenie. Mimo, że przeciętne zdolne dziecko przyswaja treść lekcji dość szybko, nie potrafi sprawdzić i ocenić , czego się wyuczyły. 

 

-Kształtowanie się pamięci logicznej

Już małe dzieci, a także dzieci w wieku przedszkolnym zapamiętują nieco lepiej materiał sensowny niż bezsensowny.

Łatwość zapamiętywania niespójnego logicznie materiału można wyjaśnić jego funkcją w zabawie i działaniu, a także nastawieniem dziecka. Małe dzieci zapamiętują szybko wierszyki o wyraźnym rytmie i melodii słów. 

Utrwaleniu w jego pamięci tekstów zabawnych, choć nie we wszystkich znaczeniowych warstwach czytelnych dla dziecka (np. niektórych wierszy Jana Brzechwy), sprzyja obrazowa i emocjonalna treść utworów, oddziałujących na wyobraźnię i uczucia dzieci.

-Pamięci logicznej nie należy przeciwstawiać pamięci mechanicznej. Można raczej mówić o wzrastającej z wiekiem przewadze określonego sposobu odtwarzania materiału, w który włączone są coraz ściślej procesy myślenia. 

-Zjawisko reminiscencji u dzieci

Polega ono na tym, że materiał zostaje odtworzony dokładniej po pewnym czasie niż przy pierwszej jego reprodukcji, co wydaje się paradoksalne, gdyż oczekiwalibyśmy, że w miarę upływu czasu od percepcji materiał będzie ulegał coraz większemu zapominaniu.  

D.I.Krasilszczykowa stwierdziła, że reminiscencja występuje w 85,7% u dzieci w wieku przedszkolnym, w 60% u dzieci w klasach I – IV i u 50% uczniów klas V – VII. Autorka sądzi, że młodsze dzieci spostrzegają materiał bardziej bezpośrednio i w sposób bardziej emocjonalny niż dzieci starsze i dorośli.  

Rozwój procesów sensorycznych i czynności percepcyjnych

-Zdolności sensoryczne noworodka

Słuch: pierwsze reakcje na bodźce słuchowe – przyspieszenie bicia serca. Pojawiają się jeszcze w okresie życia wewnątrzmacicznego, u 7-miesięcznego płodu.  Wzrok: system wzrokowy noworodka nie jest w pełni dojrzały, mielinizacja nerwów wzrokowych postępuje jednak szybko od pierwszego dnia życia.  Noworodek potrafi przez moment zatrzymać wzrok na bodźcach świetlnych. Smak: wrażliwość noworodka na bodźce smakowe jest znaczna bezpośrednio po urodzeniu. Preferuje on smak słodki, a reaguje negatywnie na bodźce słone, kwaśne i gorzkie.

Węch: zmysł węchu jest dobrze rozwinięty u noworodka. Obserwowana jest negatywna reakcja na zapach amoniaku, benzyny.

-Duża wrażliwość dotykowa i kinestetyczna, natomiast wrażliwość na ból jest słaba. 

-Rozwój percepcji wzrokowej

Dojrzewanie systemu wzrokowego niemowlęcia dokonuje się bardzo szybko, w ciągu pierwszych 3 – 4 miesięcy życia.Wzrasta umiejętność śledzenia w sposób ciągły obiektów zmieniających położenie w przestrzeni w polu widzenia dziecka. W 6 – 7 tygodniu życia prawdopodobnie niemowlę wyróżnia twarz, a zwłaszcza okolice oczu. 3 – miesięczne niemowlę rozróżnia twarz matki bez maski i zamaskowaną, a 4-miesięczne wyodrębnia twarze osób znanych, reagując na nie inaczej niż na twarze osób obcych. W 4 miesiącu wytwarzają się warunkowe reakcje na barwy. Dopiero jednak w 2 roku życia dziecko kieruje się w swym działaniu barwą jako cechą wyglądu przedmiotów. 

-Rozwój percepcji słuchowej

Zróżnicowane reakcje na dźwięki zależne od takich wymiarów bodźców słuchowych jak częstotliwość, siła, długość trwania i barwa dźwięku, zaznaczają się już w stadium noworodka, a charakterystyczne są także dla niemowląt. 

Próg wrażliwości słuchowej obniża się szybko między 3 a 8 miesiącem życia. Odruchy warunkowe na bodźce słuchowe  udało się wytworzyć około 3 miesiąca życia. W tym samym czasie rozwija się koncentracja słuchowa. 

Około 4 – 5 miesiąca niemowlę lokalizuje źródło dźwięku zwracając głowę w odpowiednim kierunku. Niemowlę jest bardzo wcześnie wrażliwe na rytmiczne dźwięki mowy ludzkiej – reaguje zsynchronizowanymi z nimi ruchami już w okresie 12 godzin po urodzeniu. Rozróżnia także od 2 miesiąca życia fonemy, a więc dźwiękowe składniki słów. Poczucie rytmu wykształca się  wcześniej niż poczucie melodii i harmonii. W okresie późnego dzieciństwa wzrasta zdolność rozróżniania wysokości tonów. Wraz z wiekiem wzrasta ostrość słuchu, ustalana za pomocą badań audiometrycznych. 

-Percepcja przedmiotu

Niemowlę przechodzi stopniowo od doznawania izolowanych wrażeń do spostrzegania przedmiotu, dzięki sukcesywnemu nastawianiu kilku narządów zmysłowych na to samo źródło wrażeń, np. określony obiekt fizyczny.

-Ujęcie przedmiotu w spostrzeżenie następuje na podstawie wielozmysłowej aktywności podmiotu wobec poznawczego obiektu (Szuman). 

Jean Piaget uważa, że przedmiot początkowo to „kompleks polisensoryczny”, który po zerwaniu kontaktu percepcyjnego przestaje dla niemowlęcia istnieć.

Stopniowo subiektywne obrazy spostrzeżeniowe obiektywizują się dzięki koordynacji różnych czynności sensorycznych i motorycznych, np. chwytania przedmiotu trwa około 18 miesięcy. Dziecko półtoraroczne potrafi już odnaleźć przedmiot ukryty kierując się wyobrażeniami lub rozumowaniem. 

-Charakterystyczne cechy percepcji dziecięcej:

Synkretyzm – polega na niedokładnym różnicowaniu bodźców. U niemowląt przybiera formę braku zdolności odróżnienia przedmiotów występujących razem czy też wyodrębnienia obiektu z tła.  

Słaba wybiórczość – wyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymi składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany. Kierują się przy tym silnymi cechami bodźców.

-Wyróżnianie figur ukrytych – dzieci rozwiązują te zadania, które zawierają znane im przedmioty z doświadczenia niż figury geometryczne.

 

-Reprodukcja kształtów:

Wielu informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego rysunki dowolne, jak również odtwarzanie rozmaitych figur według wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych.

Najbardziej nierozczłonkowanym kształtem, łatwym do globalnego ujęcia, jest koło. Dziecko rozpoznaje je zatem, a także reprodukuje najwcześniej (6-letnie dzieci reprodukują koło względnie regularnie, ma ono poprawny kształt).

Pod koniec wieku przedszkolnego dzieci reprodukują także poprawnie kwadrat i prostokąt oraz niektóre figury złożone (przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt).

-Percepcja obrazów statycznych i dynamicznych

Koncepcja Williama Sterna: istnieją 3 stadia spostrzegania rzeczywistości: stadium przedmiotów, czynności i stosunków.

-Stadia te nie są jednak uniwersalne, ponieważ istnieje ścisła zależność między treścią obrazka a sposobem jego percepcji.

Dzieci w wieku przedszkolnym potrafią powiązać spostrzegane elementy obrazka w sensowną całość, jeśli jego temat jest bliski ich doświadczeniom. Dokładna i wielostronna analiza spostrzeżeniowa ilustracji i rycin sprawia trudność nawet dzieciom uczęszczającym do szkoły. 

Wydaje się, że sekwencje obrazów ruchomych w porównaniu z historyjkami obrazkowymi czy przezroczami mogą być bardziej zrozumiałe dla dzieci w wieku przedszkolnym, przedstawiają bowiem „dzianie się”, tj. kolejne fazy zdarzenia. Ułatwia to ujmowanie w spostrzeżeniu stosunków między przedmiotami i istotami. 

-Orientacja w czasie

Subiektywne poczucie czasu u dzieci zależy od tego, czy czas jest wypełniony interesującą je czynnością, czy też oczekiwaniem lub jednostajnym zajęciem. Wiadomo, że małe dzieci źle znoszą podróż, dłuższe siedzenie przy stole, a także rozłąkę z bliskimi osobami. 

Małe dzieci żyją przede wszystkim chwilą obecną, teraźniejszością, tym co jest „tu” i „teraz”. Zdaniem Stefana Szumana jest to jednak „teraźniejszość dynamiczna”, obejmująca trzy momenty czasowe: początek, rozwijanie się i dobieganie do końca czynności lub zjawiska.  

Percepcja czasu małego dziecka dotyczy stosunkowo  krótkich odcinków czasowych. Gdy przypomina ono sobie zdarzenia z przeszłości, nie umie podać, jak dawno one przebiegały.

Pory dnia dzieci rozpoznają i określają już w 4 roku życia.

Około 6 – 7 roku życia rozpoznają i nazywają pory roku. W tym samym wieku wiele dzieci potrafi odczytać porę dnia na zegarku.

 

-Rozwój uwagi:

Przez cały okres wczesnego dzieciństwa, a także wiek przedszkolny dominuje uwaga mimowolna. Ten rodzaj uwagi odgrywa też ważną rolę w młodszym wieku szkolnym.  

Najprostszą formą uwagi mimowolnej jest odruch orientacyjny, polegający na nastawieniu narządów odbiorczych na nowy bodziec przy jednoczesnym zahamowaniu ruchów i czynności wykonywanych w danej chwili. Oba składniki odruchu orientacyjnego przejawiają się wyraźnie już u niemowląt 2-miesięcznych, przechodząc następnie w aktywność badawczą, coraz silniejszą w miarę rozwoju chwytu i manipulacji.

Małe dziecko nie posiada jeszcze zdolności do koncentrowania uwagi przez dłuższy czas. Jego uwaga ulega łatwo rozproszeniu, nie jest też przerzutna ani podzielna, a jej zakres jest niewielki.