Rozwój procesów sensorycznych i czynności percepcyjnych

-Zdolności sensoryczne noworodka

Słuch: pierwsze reakcje na bodźce słuchowe – przyspieszenie bicia serca. Pojawiają się jeszcze w okresie życia wewnątrzmacicznego, u 7-miesięcznego płodu.  Wzrok: system wzrokowy noworodka nie jest w pełni dojrzały, mielinizacja nerwów wzrokowych postępuje jednak szybko od pierwszego dnia życia.  Noworodek potrafi przez moment zatrzymać wzrok na bodźcach świetlnych. Smak: wrażliwość noworodka na bodźce smakowe jest znaczna bezpośrednio po urodzeniu. Preferuje on smak słodki, a reaguje negatywnie na bodźce słone, kwaśne i gorzkie.

Węch: zmysł węchu jest dobrze rozwinięty u noworodka. Obserwowana jest negatywna reakcja na zapach amoniaku, benzyny.

-Duża wrażliwość dotykowa i kinestetyczna, natomiast wrażliwość na ból jest słaba. 

-Rozwój percepcji wzrokowej

Dojrzewanie systemu wzrokowego niemowlęcia dokonuje się bardzo szybko, w ciągu pierwszych 3 – 4 miesięcy życia.Wzrasta umiejętność śledzenia w sposób ciągły obiektów zmieniających położenie w przestrzeni w polu widzenia dziecka. W 6 – 7 tygodniu życia prawdopodobnie niemowlę wyróżnia twarz, a zwłaszcza okolice oczu. 3 – miesięczne niemowlę rozróżnia twarz matki bez maski i zamaskowaną, a 4-miesięczne wyodrębnia twarze osób znanych, reagując na nie inaczej niż na twarze osób obcych. W 4 miesiącu wytwarzają się warunkowe reakcje na barwy. Dopiero jednak w 2 roku życia dziecko kieruje się w swym działaniu barwą jako cechą wyglądu przedmiotów. 

-Rozwój percepcji słuchowej

Zróżnicowane reakcje na dźwięki zależne od takich wymiarów bodźców słuchowych jak częstotliwość, siła, długość trwania i barwa dźwięku, zaznaczają się już w stadium noworodka, a charakterystyczne są także dla niemowląt. 

Próg wrażliwości słuchowej obniża się szybko między 3 a 8 miesiącem życia. Odruchy warunkowe na bodźce słuchowe  udało się wytworzyć około 3 miesiąca życia. W tym samym czasie rozwija się koncentracja słuchowa. 

Około 4 – 5 miesiąca niemowlę lokalizuje źródło dźwięku zwracając głowę w odpowiednim kierunku. Niemowlę jest bardzo wcześnie wrażliwe na rytmiczne dźwięki mowy ludzkiej – reaguje zsynchronizowanymi z nimi ruchami już w okresie 12 godzin po urodzeniu. Rozróżnia także od 2 miesiąca życia fonemy, a więc dźwiękowe składniki słów. Poczucie rytmu wykształca się  wcześniej niż poczucie melodii i harmonii. W okresie późnego dzieciństwa wzrasta zdolność rozróżniania wysokości tonów. Wraz z wiekiem wzrasta ostrość słuchu, ustalana za pomocą badań audiometrycznych. 

-Percepcja przedmiotu

Niemowlę przechodzi stopniowo od doznawania izolowanych wrażeń do spostrzegania przedmiotu, dzięki sukcesywnemu nastawianiu kilku narządów zmysłowych na to samo źródło wrażeń, np. określony obiekt fizyczny.

-Ujęcie przedmiotu w spostrzeżenie następuje na podstawie wielozmysłowej aktywności podmiotu wobec poznawczego obiektu (Szuman). 

Jean Piaget uważa, że przedmiot początkowo to „kompleks polisensoryczny”, który po zerwaniu kontaktu percepcyjnego przestaje dla niemowlęcia istnieć.

Stopniowo subiektywne obrazy spostrzeżeniowe obiektywizują się dzięki koordynacji różnych czynności sensorycznych i motorycznych, np. chwytania przedmiotu trwa około 18 miesięcy. Dziecko półtoraroczne potrafi już odnaleźć przedmiot ukryty kierując się wyobrażeniami lub rozumowaniem. 

-Charakterystyczne cechy percepcji dziecięcej:

Synkretyzm – polega na niedokładnym różnicowaniu bodźców. U niemowląt przybiera formę braku zdolności odróżnienia przedmiotów występujących razem czy też wyodrębnienia obiektu z tła.  

Słaba wybiórczość – wyróżniają one pewne szczegóły „pod rząd”, bez powiązania z innymi składnikami obrazu, w sposób mało uporządkowany i zorganizowany. Kierują się przy tym silnymi cechami bodźców.

-Wyróżnianie figur ukrytych – dzieci rozwiązują te zadania, które zawierają znane im przedmioty z doświadczenia niż figury geometryczne.

 

-Reprodukcja kształtów:

Wielu informacji o rozwoju percepcji wzrokowej oraz orientacji dziecka w przestrzeni dostarczają zarówno jego rysunki dowolne, jak również odtwarzanie rozmaitych figur według wzorów oraz rozpoznawanie kształtów geometrycznych.

Najbardziej nierozczłonkowanym kształtem, łatwym do globalnego ujęcia, jest koło. Dziecko rozpoznaje je zatem, a także reprodukuje najwcześniej (6-letnie dzieci reprodukują koło względnie regularnie, ma ono poprawny kształt).

Pod koniec wieku przedszkolnego dzieci reprodukują także poprawnie kwadrat i prostokąt oraz niektóre figury złożone (przecinające się koła, koło wpisane w trójkąt).

-Percepcja obrazów statycznych i dynamicznych

Koncepcja Williama Sterna: istnieją 3 stadia spostrzegania rzeczywistości: stadium przedmiotów, czynności i stosunków.

-Stadia te nie są jednak uniwersalne, ponieważ istnieje ścisła zależność między treścią obrazka a sposobem jego percepcji.

Dzieci w wieku przedszkolnym potrafią powiązać spostrzegane elementy obrazka w sensowną całość, jeśli jego temat jest bliski ich doświadczeniom. Dokładna i wielostronna analiza spostrzeżeniowa ilustracji i rycin sprawia trudność nawet dzieciom uczęszczającym do szkoły. 

Wydaje się, że sekwencje obrazów ruchomych w porównaniu z historyjkami obrazkowymi czy przezroczami mogą być bardziej zrozumiałe dla dzieci w wieku przedszkolnym, przedstawiają bowiem „dzianie się”, tj. kolejne fazy zdarzenia. Ułatwia to ujmowanie w spostrzeżeniu stosunków między przedmiotami i istotami. 

-Orientacja w czasie

Subiektywne poczucie czasu u dzieci zależy od tego, czy czas jest wypełniony interesującą je czynnością, czy też oczekiwaniem lub jednostajnym zajęciem. Wiadomo, że małe dzieci źle znoszą podróż, dłuższe siedzenie przy stole, a także rozłąkę z bliskimi osobami. 

Małe dzieci żyją przede wszystkim chwilą obecną, teraźniejszością, tym co jest „tu” i „teraz”. Zdaniem Stefana Szumana jest to jednak „teraźniejszość dynamiczna”, obejmująca trzy momenty czasowe: początek, rozwijanie się i dobieganie do końca czynności lub zjawiska.  

Percepcja czasu małego dziecka dotyczy stosunkowo  krótkich odcinków czasowych. Gdy przypomina ono sobie zdarzenia z przeszłości, nie umie podać, jak dawno one przebiegały.

Pory dnia dzieci rozpoznają i określają już w 4 roku życia.

Około 6 – 7 roku życia rozpoznają i nazywają pory roku. W tym samym wieku wiele dzieci potrafi odczytać porę dnia na zegarku.

 

-Rozwój uwagi:

Przez cały okres wczesnego dzieciństwa, a także wiek przedszkolny dominuje uwaga mimowolna. Ten rodzaj uwagi odgrywa też ważną rolę w młodszym wieku szkolnym.  

Najprostszą formą uwagi mimowolnej jest odruch orientacyjny, polegający na nastawieniu narządów odbiorczych na nowy bodziec przy jednoczesnym zahamowaniu ruchów i czynności wykonywanych w danej chwili. Oba składniki odruchu orientacyjnego przejawiają się wyraźnie już u niemowląt 2-miesięcznych, przechodząc następnie w aktywność badawczą, coraz silniejszą w miarę rozwoju chwytu i manipulacji.

Małe dziecko nie posiada jeszcze zdolności do koncentrowania uwagi przez dłuższy czas. Jego uwaga ulega łatwo rozproszeniu, nie jest też przerzutna ani podzielna, a jej zakres jest niewielki.