Rozwój wyobraźni i pamięci

-Początki wyobrażeniowej reprezentacji świata

Wyobrażeniowa reprezentacja świata kształtuje się u dziecka w miarę jego ogólnego rozwoju psychicznego.

-Pierwsze jej przejawy można zauważyć już u niemowląt 8 – 20 miesięcznych, gdy poszukują one przedmiotu, który zniknął im z pola widzenia.

-Wyobraźnia dziecka jest ściśle powiązana z jego spostrzeżeniami i realnymi doznaniami.

 

-Rozwój obrazów umysłowych

Odtwarzanie realnych scen w zabawie symbolicznej (tematycznej) dokonuje się, wg Piageta, na podstawie naśladownictwa odroczonego, ponieważ dziecko wykonuje daną czynność zabawową po upływie pewnego czasu, a nie imituje bezpośrednio gestów i czynności osób dorosłych. Istnieje zatem w takim przypadku wyobrażeniowa reprezentacja zjawiska rzeczywistego, jego obraz umysłowy.  

Piaget wyróżnił kilka rodzajów obrazów umysłowych. Można je podzielić zależnie od tego, czy wyobrażenia dotyczą obiektów znanych – są to wówczas obrazy reprodukcyjne – czy też przedmiotów poprzednio nie spostrzeganych – są to obrazy antycypacyjne. 

Każdą z tych kategorii można podzielić na : 1)obrazy statyczne, obejmujące nieruchome przedmioty i ich konfiguracje, 2)obrazy kinetyczne, odnoszące się do przedmiotów w ruchu i 3)obrazy transformacyjne, odnoszące się do przekształceń danego układu, np. wyobrażenie sobie kolejnych etapów przekształcania łuku w prostą.

 

-Kierunki rozwoju wyobraźni dziecka

Cechy wyobraźni dziecka w wieku przedszkolnym są na pozór sprzeczne. Z jednej strony podkreśla się często, że dzieci mają w tym okresie szczególnie bujną wyobraźnię. Dziecko zachowuje się czasami tak, jakby żyło w świecie fikcji, nie dostrzegając otaczającej je realnej rzeczywistości.

-Z drugiej strony, dzieci w tym okresie rozwoju, zwłaszcza w jego pierwszej fazie, mniej więcej do lat 5 pojmują dobrze przede wszystkim to, co uchwytne i konkretnym z czym można się zapoznać bezpośrednio w działaniu.

-Wyobraźnia mimowolna z wiekiem przekształca się w wyobraźnię dowolną: kierowaną i twórczą. 

-Prawidłowości rozwoju pamięci

Pamięć, jako właściwość psychiczna człowieka, umożliwiająca mu nabywanie doświadczenia, jego przechowywanie i wykorzystywanie w różnych okolicznościach i sytuacjach nie jest gotową od urodzenia zdolnością, lecz zmienia się z wiekiem jakościowo, a niektóre jej przejawy wykazują też wyraźny wzrost ilościowy. Dotyczy to zarówno pamięci krótkotrwałej i długotrwałej.  

Pamięć odroczoną badano u dzieci małych wywołując ich reakcje na bodźce „nieobecne”, które przestały już na dziecko oddziaływać. Klasyczne eksperymenty psychologów ze Szkoły Wiedeńskiej wykazały, że reakcje odroczone uzyskiwano eksperymentalnie już u niemowląt począwszy od ósmego miesiąca życia, i to nawet w sytuacjach, gdy dziecko było zajęte po ukryciu przedmiotu jakąś inną czynnością. 

-Pamięć mimowolna i dowolna u dzieci

Doświadczenie dziecka kształtuje się przede wszystkim na podłożu pamięci długotrwałej. Pamięć ta ma w pierwszych latach życia przede wszystkim charakter mimowolny, podobnie jak wyobraźnia czy uwaga.

-W drugiej fazie wieku przedszkolnego pojawiają się u dzieci zaczątki pamięci dowolnej. Sprzyjają temu sytuacje, w których dziecko musi zapamiętać jakieś polecenie lub przypomnieć sobie obowiązujące je nakazy i zakazy.

W okresie późnego dzieciństwa, w szkole dziecko dopiero stopniowo stawia przed sobą jako cel zapamiętanie materiału i jego odtworzenie. Mimo, że przeciętne zdolne dziecko przyswaja treść lekcji dość szybko, nie potrafi sprawdzić i ocenić , czego się wyuczyły. 

 

-Kształtowanie się pamięci logicznej

Już małe dzieci, a także dzieci w wieku przedszkolnym zapamiętują nieco lepiej materiał sensowny niż bezsensowny.

Łatwość zapamiętywania niespójnego logicznie materiału można wyjaśnić jego funkcją w zabawie i działaniu, a także nastawieniem dziecka. Małe dzieci zapamiętują szybko wierszyki o wyraźnym rytmie i melodii słów. 

Utrwaleniu w jego pamięci tekstów zabawnych, choć nie we wszystkich znaczeniowych warstwach czytelnych dla dziecka (np. niektórych wierszy Jana Brzechwy), sprzyja obrazowa i emocjonalna treść utworów, oddziałujących na wyobraźnię i uczucia dzieci.

-Pamięci logicznej nie należy przeciwstawiać pamięci mechanicznej. Można raczej mówić o wzrastającej z wiekiem przewadze określonego sposobu odtwarzania materiału, w który włączone są coraz ściślej procesy myślenia. 

-Zjawisko reminiscencji u dzieci

Polega ono na tym, że materiał zostaje odtworzony dokładniej po pewnym czasie niż przy pierwszej jego reprodukcji, co wydaje się paradoksalne, gdyż oczekiwalibyśmy, że w miarę upływu czasu od percepcji materiał będzie ulegał coraz większemu zapominaniu.  

D.I.Krasilszczykowa stwierdziła, że reminiscencja występuje w 85,7% u dzieci w wieku przedszkolnym, w 60% u dzieci w klasach I – IV i u 50% uczniów klas V – VII. Autorka sądzi, że młodsze dzieci spostrzegają materiał bardziej bezpośrednio i w sposób bardziej emocjonalny niż dzieci starsze i dorośli.